درباره سرقت های هنری که در گوشه و کنار جهان اتفاق می افتد (چپاول) !

چنــد روز پیش خبری در یکی از خبرگزاری ها نظرم را جلب کرد. در خبر ذکر شده چنین آمده بود:(تابوت دان چوبی باســتانی که با نام »تابوت سبز« شناخته می شود، از یکــی از موزه های ایــالت متحده آمریکا، به عنوان یک اثر تاریخی غارت شده به مصر بازگردانده شد. پس از این که مقام های ایالت متحده آمریکا، (تابوت سبز) را به عنوان اثر تاریخی شناسایی کردند که سال ها پیش از مصر غارت شده است، این تابوت دان چوبی باستانی را از موزه علوم طبیعی هیوستون به مصر بازگرداندند. بازگشت این تابوت باستانی مصر بخشــی از تلاش های دولت مصر برای پایان دادن به قاچاق آثار تاریخی مسروقه این کشور اســت. در سال ۲۰۲۱ ،مقام های مصری موفق شدند پنج هزار و ۳۰۰ اثر تاریخی مسروقه را از سراسر جهان به مصر بازگردانند… این اثر باستانی در جریان مراسمی و پس از برگزاری یک کنفرانس خبری در قاهره به مصر تحویل داده شد… سه ماه پیش مقام های ایالت متحده آمریکا این تابوت دان باستانی را به عنوان اثر باستانی شناسایی کردند که از یکی از گورستان های مصر غارت شده است. این اثر باستانی در سال ۲۰۰۸ از طریق آلمان به ایالت متحده آمریکا منتقل شده بود.« در این گزارش بنا داریم تحلیلی بر اتفاقی که شاید چند دهه است در کشورهای مختلف جهان رخ می دهد داشته باشیم. همانطور که همه شــما می دانید یکی از مهمترین اموال و دارایی های ملی هر کشوری، آثار باســتانی و میراث فرهنگی و هنری است، این میراث جزو اموالی هستند که از تاریخ و تمدن هر ســرزمینی حکایــت می کنند و در واقع مربوط به گذشــته آن اقلیم هستند. اینکه آن دیار چند قرن یا حتی چند عصر قدمت داشــته، اینکه مردمانش چگونه می زیسته اند و طــرز تفکرشــان چگونه بوده و به لحاظ علمــی در طول تاریخ چه پیشرفت هایی داشته اند و وضعیت فرهنگ و هنرشان از چه قرار بوده و یا به لحاظ ارتباط فرا مرزی با کشورهای دیگر جهان چه تعاملی داشتند و… از سوی دیگر این میراث جزء لاینفکی از دارایی های مردم آن کشور به حساب می آید و به اصطلاح بخشی از خاک آن مملکت محسوب می شــود، در اینجا ذکر این نکته هم لازم اســت که آثار هنری ای که ممکن است به لحاظ تاریخی قدمت چندان زیادی نداشته باشند هم
جزئی از این اموال محسوب می شود و همانطور که هر کشوری باید به این آثار هنری نگاهی ملی داشته باشد کشورهای دیگر جهان هم نباید به این اموال نگاه مالکیتی داشته باشند چرا که آن آثار هنری متعلق به کشور دیگری است و جزء میراث آن کشور محسوب می شود. اجازه دهید برای درک بیشتر این مسئله مثالی را بیان کنیم. همانطور که می دانید کشــور ما از تاریخ و تمدن کهنی برخوردار است و به لحاظ داشتن آثار تاریخی و میراث فرهنگی و همچنین آثار هنری بسیار غنی اســت و دارایی های ملی زیادی دارد، حال فرض کنید کشور دیگری  در تلاش  اســت که به هر نحوی که شــده یک یا چند تا از این اموال را از آن خــود کنــد و آن را به نام خــود در مجامع بین المللی مانند یونسکو ثبت کنند. این همان اتفاقی است که در طول سالهای گذشته شــاهد و ناظرش بوده ایم، مثال همین کشــورهای دوست و همسایه (ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان، افغانستان) سالهاست که دارند تلاش می کنند میراث کهن فرهنگی و حتی انسانی ما را به نام خود ثبت و ضبط کنند و به نوعی آنها را از دست ما در بیاورند، هر کدام هم برای خودشــان دلایل پیش پا افتاده و عجیــب و غریب و حتی دروغینی دست و پا کرده اند که در هیچ محکمه ای قابل قبول نیست، اما از آنجا که برخی از مســئولان فرهنگی کشور ما دنبال این مسائل نمی روند و پی آنها را نمی گیرند کشــورهایی که نامشان ذکر شد در انجام کار مدنظرشان مصمم تر می شــوند و تا اقدام مدنظرشان را انجام ندهند از پای نمی نشــینند، نمونه بارز این تلاش ها را می توان در اقدامی که سالهاست کشور ترکیه در تصاحب نام مولانا شاعر بزرگ ایرانی انجام می دهد مشــاهده کرد، آنها به این دلیل که مزار مولانا در شهر قونیه قرار دارد مدعی هســتند که مولانا اساسا یک شاعر ترک زبان بوده و تمام شعرهایش را هم به زبان ترکی سروده است، این در حالیست که همه جهان می داند که مولوی ایرانی است، اما به این دلیل که مسئولان ســرزمین ما برای اثبات تعلق مولانا به کشور ایران تلاشی نمی کنند ترک ها مصرانه می خواهند این میراث انســانی بــا ارزش را به نام خود ثبت و ضبط نمایند. مسلما چنین رفتاری درست نیست چرا که اگر کشورهایی مانند ترکیه به هدف خود برسند و مثال نام مولانا را به نفع خود مصادره کنند در واقع یک چپاول فرهنگی صورت گرفته است، حال اگر مسئولان ایرانی هر روز بیایند و برای توجیه کم کاری شان مدام بیان کنند که مولانا یک شاعر جهانشمول است و متعلق به همه دنیاســت فایده ای ندارد، کاری که نباید صورت می گرفت، انجام شده است و ترکیه به هدف خود در این زمینه رسیده است، این یعنی صد سال بعد وقتی ما دیگر در این جهان نیستیم، مردم مولانا را یک شاعر ترک زبان می شناسند و کسی نمی داند که او واقعا ایرانی بوده، مگر عده معدودی که درباره گذشته سرزمینهای ایران و ترکیه تحقیقات اساسی کرده باشــند و بدانند که مولانا ایرانی بوده نه ترک. حال اگر شــانس همراه این افراد باشد و تلاششان برای اثبات آنچه در تحقیقاتشان به دست آوردند نتیجه بدهد، سرنوشتی که برای (تابوت سبز) مصری
رخ داده برای نام شــاعری مانند مولانا نیز رخ خواهد داد. می خواهیم بگوییم در خوشــبینانه ترین حالت ممکن، شاید چنین اتفاقی بیفتد وگرنه تاریخ چه چپاول هایی که به خود ندیده که میراث فرهنگی و آثار باستانی کشورهای مختلف، توسط افراد و گروه های گوناگون به سرقت رفته و برای همیشــه به مالکیت دیگران درآمده و هیچگاه به دست صاحبان اصلی اش نرسیده است. فکر می کنید در چنین حالتی برد با کیست؟ بازنده چه کسی است؟ کاملا روشن است که آن افرادی که با بی توجهی ها و کم کاری هایشان شرایط رخ دادن چنین اتفاقاتی را رقم زده اند ککشان هم نمی گزد که میراث فرهنگی یک کشور توسط افراد و گروه های سارق به یغما رفته است، بنابراین آنها اصلا متضرر نخواهند شــد، زیان اصلی نصیب مردمانی می شــود که در آن دوره تاریخی و دوره های تاریخی بعد در آن سرزمین زندگی می کنند؛ چرا که اموال و دارایی های ملی شان به سرقت رفته و دیگر به آن دسترسی ندارند، پر واضح اســت که طرف مقابل هم منفعت خودش را از این بازی دو ســر برد و یک ســر باخت خواهد برد. بازنده این بازی که معلوم شد کیســت، می پرسید دو ســر دیگر این بازی چه کسانی هستند؟ یک سرش سارق یا سارقینی هستند که اموال و دارایی های مورد نظر را به ســرقت برده اند، یک سر دیگرش هم آن افرادی هستند که سفارش دزدی آن اموال و دارایی ها را به ســارقان مورد نظر داده اند، بی شــک وقتی سرقت آن میراث با موفقیت صورت بگیرد سارق مورد نظر پول ســرقتی که انجام داده را از سفارش دهنده می گیرد و سفارش دهنده هم با به دست آوردن آن اثر خاص و تصاحب آن به مراد دل خودش خواهد رســید. اما یک پرسش هنوز بی پاسخ باقی مانده است؛ اینکه اساسا چنین سرقت هایی به چه دلیل صورت می گیرد؟ پاسخ این سوال می تواند چند وجه مختلف داشته باشد؛ یکی از وجوه این است که در همه جای دنیا کلکسیونرهایی زندگی می کنند که ثروت بسیار زیادی
دارنــد و به آثار قدیمی علاقه دارند و حاضرند بابت به دســت آوردن ایــن آثار هر رقمی را بپردازند، این افــراد به این دلیل که نمی توانند به راحتی و از راه مستقیم به آثار مدنظرش (مثال تابلوی نقاشی یک نقاش نامدار) دست پیدا کند، تصمیم می گیرند از راه غیرمستقیم به خواسته شان برسند. به همین منظور افرادی که کارشان سرقت است و این اقدام را به بهترین شکل ممکن بدون گذاشتن هیچ ردی انجام می دهند را اســتخدام کرده و در ازای پرداخت دستمزدی بالا از آنها می خواهند که آن سرقت را برایشان انجام دهند. وجه دیگرش هم این اســت که پای سفارش دهنده خاصی در میان نیست و خود سارق به این دلیل که می خواهد هنر سارق بودنش را به رخ پلیس های ملی و بین المللی بکشد دست به سرقت بی نقصش می زند، این یعنی ممکن است سارق موردنظر اساسا هیچ نیازی به اثر فرهنگی یا هنری که قرار اســت سرقت شود؛ نداشته باشد (حتی ممکن است ارزش واقعی آن اثر فرهنگی و هنری برای ســارق مشخص نباشد)، اما به خاطر لذت و هیجانــی که اقدام دزدی بــه او می دهد مرتکب انجام چنین کاری می شود. همانطور که پیشتر بیان کردیم افزون بر وجوهی که بیان شد، دلایل دیگری هم برای انجام چنین ســرقت هایی وجود دارد که ذکر آنها در این مقال نمی گنجد. حال که این همه پرسش را مطرح کردیم و پاسخ تک تکشان را نیز دادیم اجازه دهید آخرین پرسش این گزارش را نیز بیان کنیم. به نظر شما سرنوشت آثار فرهنگی و هنری ای که به سرقت می روند چه می شود؟ مثال یک تابلوی گران قیمت از یک موزه معتبر دزدیده می شود، یا یک کتاب قدیمی با ارزش چند میلیون دلار از یک کلکسیون یا کتابخانه شخصی به یغما می رود، چنین اثری پس از آنکه به سرقت رفت به کجا می رود؟ پاسخ این پرسش هم می تواند چند وجه داشته باشد مثال اینکه از کتابخانه شخصی مبدا به سرقت رفته و به کتابخانه شــخصی دوم انتقال داده می شود، اما آنچه کاملا
مشخص است اینکه به احتمال قریب به یقین چنین اثری تا مدتهای مدیدی در معرض دید قرار نخواهد گرفت و به نوعی پنهان خواهد شد، چرا که پس از ســرقتی که صورت گرفته، مراجع ذیربط مثل پلیس همه جا را در پی یافتن آن اثر به سرقت رفته خواهد گشت؛ بنابراین فرد یا افرادی که پس از ســرقت مورد نظر، آن اثر هنری را در اختیار دارند مجبورند برای مدتی طولانی شاید هم بسیار طولانی در جایی امن و مطمئن پنهان نمایند تا دست هیچ فردی به آنها نرسد. در اینجا لازم است به یک نکته مهم دیگر نیز اشاره کنیم؛ اینکه با درصد بالایی از اطمینان می توان بیان کرد که عمر اینگونه سرقت ها هیچگاه به پایان نمی رسد و پس از این باز هم از گوشه و کنار دنیا خبرهایی مبنی بر سرقت یک اثر هنری و تاریخی منتشر خواهد شد، با این تفسیر باید گفت هر کشــوری باید از اموال و دارایــی های فرهنگی و هنری اش مراقبت بیشتری کند تا سارقان ماهر و کاربلد به این راحتی ها نتوانند سرقت های مدنظرشان را به سرانجام برسانن.