مزایای همکاری با آقای خاص

بیراه نیست اگر لقب آقای خاص سینمای ایران را به او بدهیم. هم از نظر نقش‌آفرینی‌هایش مقابل دوربین و هم از زاویه فعالیت‌هایش در پشت دوربین، علی مصفا همواره یکی از کاراکترهای خاص در میان سینماگران بوده است. هیچ‌وقت گویی کار خارق‌العاده‌ای انجام نمی‌دهد و همیشه انگار دارد خودش را تکرار می‌کند، اما واقعا چهره و حضور و حتی تن صدایش تأثیرگذار است. چندی پیش بدون اطلاع‌رسانی قبلی فیلم «نبودن» به کارگردانی علی مصفا راهی شبکه خانگی شد. همزمان فیلم «ستاره بازی» هم با بازی او روی پرده و سریال جذاب «مگه تموم عمر چندتا بهاره؟» هم در حال پخش است. به همین بهانه‌ها به مرور همکاری‌های ویژه او با اهالی سینما در پروژه های موفق پرداخته‌ایم که در ادامه می خوانید؛

یک عاشق قدیمی

به جرأت می‌توان گفت صفی یزدانیان یکی از موفق‌ترین فیلمسازان برخاسته از جریان نقد و نویسندگی مطبوعاتی در سینمای ایران است. کم نبوده‌اند اصحاب قلمی که وقتی خودشان دوربین در دست گرفتند، نتوانستند رنگ تازه‌ای را به ویترین تولیدات سینمایی اضافه کنند اما صفی یزدانیان، پس از سال‌ها نقدنویسی در مجلات سینمایی و طرح مباحث تئوریک، با همان اولین ساخته‌اش، در میدان عمل ثابت کرد که حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. صفی یزدانیان، سا‌ل‌ها قبل از ساخت فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» فیلم کوتاهی به نام «قایق‌های من» ساخته بود که در آن هم علی مصفا و لیلا حاتمی ایفاگر نقش‌های اصلی بودند. این سابقه نشان می‌دهد که دوستی و همراهی علی مصفا با یزدانیان فراتر از فیلم اول این فیلمساز بوده که البته باید اذعان کرد در این فیلم به بهترین شکل به ثمر رسیده است. حضور علی مصفا در فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» را می‌توان یکی از اتفاقات ویژه در کارنامه بازیگری‌اش قلمداد کرد. او در این فیلم نقش فرهاد را ایفا می‌کند. یک عاشق قدیمی که پس از سال‌ها معشوقش به شهرشان بازگشته اما دیگر او را به یاد نمی‌آورد. لیلا حاتمی هم در نقش گلی در این فیلم خوش درخشیده و می‌توان این فیلم را یکی از موفق‌ترین همکاری‌های مشترک مصفا و حاتمی هم قلمداد کنیم. «در دنیای تو ساعت چند است؟» را همین امروز هم گروهی از منتقدان سینمایی جزو برترین فیلم‌های عاشقانه سینمای ایران قرار می‌دهند. فیلمی که صفی یزدانیان با نگاه شاعرانه خود آن را به تصویر درآورد و نقش‌آفرینی علی مصفا در‌ آن به‌صورت ویژه مورد تحسین قرار گرفت. یزدانیان بعد از‌ «در دنیای تو ساعت چند است؟» فیلم «ناگهان درخت» را هم کارگردانی کرد که البته توفیق فیلم اول را برایش به همراه نیاورد. او در فیلم دوم از حضور مصفا بهره نبرد اما دور از انتظار نیست که در آینده شاهد همکاری دیگری میان این دو هنرمند باشیم.

سینما برایش مسئله است

چه بهانه‌ای بهتر از اینکه به بهانه ورود «تصور» به اکران آنلاین باردیگر از لذت تماشای این فیلم بگوییم و یادآور شویم که لیلا حاتمی هنوز یکی از اعجوبه‌های بازیگری در سینمای ایران به حساب می‌آید. بازیگری که چندماه پیش و به بهانه اکران عمومی همین فیلم «تصور» سراغ فیلم‌های عاشقانه در کارنامه‌اش رفتیم و از لحظاتی نوشتیم که با نقش‌آفرینی‌های او به وجد آمدیم. حاتمی در سال‌های اخیر فیلم مهم «قاتل و وحشی» را هم در انتظار خروج از وضعیت توقیف داشته که براساس شواهد، دور از انتظار نیست همین روزها، نسخه قاچاقش به دست مخاطبان برسد!
لیلا حاتمی و علی مصفا حتی اگر زن و شوهر هم نبودند، به‌راحتی می‌شد آن‌ها را یکی از زوج‌های موفق سینمایی در نقش‌آفرینی در فیلم‌ها و سریال‌های عاشقانه دانست. آن‌ها در آثار متعددی در کنار یکدیگر حضور داشتند و این همکاری صرفا در قالب ایفای نقش مقابل یکدیگر نبوده است. سینما برای آن‌ها مسئله است و هر جا بتوانند برای این مسئله مشترک با هم همراه می‌شوند. در اغلب همین همکاری‌های شاخصی که در این مطلب فهرست کرده‌ایم، علی مصفا در کنار همکاری با این چهره‌ها با لیلا حاتمی هم همکاری داشته است و انتخاب یکی از همکاری‌ها به‌عنوان همکاری شاخص کار ساده‌ای نبود، با این همه اما با توجه به خاص بودن و فراگیری می‌توان حضور این دو در سریال «کیف انگلیسی» را یکی از اتفاقات ویژه کارنامه مشترکشان دانست. سریال «کیف انگلیسی» نه فقط در کارنامه ضیاءالدین دری که در میان دیگر سریال‌های تاریخی تلویزیون، همچنان یکی از موفق‌ترین‌ها محسوب می‌شود. سریالی که در پس زمینه روایت سیاسی خود یکی از ماندگارترین عاشقانه‌های تلویزیونی را هم به تصویر درآورد. در همین فیلم «نبودن» که علی مصفا همه کارهای اصلی‌اش را خودش بر عهده داشته، لیلا حاتمی در قالبی خیلی کوتاه اما موثر با او همراهی داشته است. این یعنی همکاری حاتمی، مصفا هنوز جریان دارد و پایانی نمی‌توان برای آن متصور بود.

مزایا و معایب انواع مخدر

تا امروز دو فیلم بیشتر کارگردانی نکرده اما همین دو تجربه کافی است که نام علیرضا معتمدی را هم در فهرست فیلمسازانی قرار دهیم که اصراری به انعکاس جهان واقعی دیگران در آثار خود ندارند و اتفاقا فیلمسازی برای‌شان فرصتی است که دیگران را به جهان شخصی خود مهمان کنند! معتمدی که در هر دو فیلم نخست خود، ایفای نقش اصلی فیلم را خودش برعهده داشته، بازیگران دیگر را هم کاملا در خدمت جهان شخصی خود درآورده و به کار گرفته است. معتمدی چه در سال‌هایی که بازیگری می‌کرد، چه بعدها که دست به قلم شد و برای چند فیلم فیلمنامه نوشت، اساسا جنس فعالیت‌هایش قرابتی با سینمایی که علی مصفا در آن شناخته شده بود نداشت. آن‌ها تا پیش از فیلم «چرا گریه نمی‌کنی؟» هیچ همکاری مشترکی نداشتند. از آنجایی که «چرا گریه نمی‌کنی؟» هنوز به اکران عمومی نرسیده است، شاید برای برخی سوال باشد که چرا این تک همکاری را باید جزو همکاری‌های ویژه در کارنامه علی مصفا قرار دهیم. اما برای آن‌هایی که این فیلم را در جشنواره دیده‌اند، تردیدی وجود ندارد که حضور مصفا در این فیلم، هرچند بسیار کوتاه است اما اتفاقی ویژه و فراموش‌نشدنی در کارنامه بازیگری او محسوب می‌شود. نقش فردی که مدام پای منقل است و حالا قرار است درباره مزایا و معایب انواع مواد مخدر به کاراکتر اصلی فیلم مشاوره بدهد، از آن نقش‌هایی بود که تصویری کاملا متفاوت از علی مصفا پیش روی‌مان گذاشت. شاید به همین دلیل هم در میان بازخوردهای اکران فیلم در جشنواره فجر، تحسین علی مصفا، یکی از پرتکرارترین‌ها بود. همکاری در «چرا گریه نمی‌کنی؟» نه فقط برای علی مصفا که برای دیگر بازیگران این فیلم هم پرحاشیه بود. فیلم به دلیل اختلاف تهیه‌‌کننده و کارگردان، اکران پرسروصدایی را در فجر پشت سر گذاشت اما تیم بازیگران پشت کارگردان قرار گرفتند. فیلم برای همه بازیگران اتفاق موفقی بود و همکاری دوباره علی مصفا و علیرضا معتمدی هم دور از انتظار نیست.

آغاز یک دوستی

همین ابتدا باید اعتراف کنیم که قرار دادن پژمان جمشیدی در فهرست همکاری‌های ویژه علی مصفا، صرفا به این دلیل بود که بتوانیم کمی ویژه‌تر به «جهان با من برقص»‌ و اهمیت آن در کارنامه این بازیگر بپردازیم. فیلمی که احتمالا باید آن را هم در قالب همکاری مشترک مصفا و صحت، بررسی می‌کردیم اما آن را به نام همکاری با جمشیدی در این پرونده لحاظ کردیم! فیلمی که در کنار متن و کارگردانی درخشان سروش صحت، ویترینی از نقش‌آفرینی جذاب بازیگرانش نیز به حساب می‌آید. حضور در فیلم «جهان با من برقص» اولین تجربه همکاری مستقیم پژمان جمشیدی با علی مصفا است. اما این دوستی بعدها ادامه پیدا کرد و وقتی مصفا تهیه‌کنندگی فیلم «خط فرضی» را برعهده گرفت، ایفای نقش اصلی مرد آن را به پژمان جمشیدی پیشنهاد کرد تا او برای اولین بار یک نقش تلخ و جدی را ایفا کند. قطعا شاخص‌ترین همکاری مشترک مصفا و جمشیدی را باید «جهان با من برقص» بدانیم. پژمان جمشیدی در این فیلم ایفاگر نقش یکی از دوستان جهان با بازی علی مصفا است که در آخرین روزهای زندگی او دورش جمع شده‌اند تا او را به زندگی امیدوار کنند! «جهان با من برقص» به‌عنوان اولین ساخته سینمایی سروش صحت بسیار موردتوجه منتقدان قرار گرفت و فیلم هرچند اکران مناسبی نداشت اما مخاطبان عادی بسیاری هم با آن ارتباط برقرار کرده‌اند. نکته مهم فیلم هم درخشش بازیگران آن است. پژمان جمشیدی و علی مصفا شاید در ظاهر دو جنس متفاوت از سینما را در مقام بازیگر نمایندگی می‌کنند اما فصل مشترک‌هایی هم دارند که می‌تواند ما را به آینده همکاری آن‌ها امیدوار کند. نه فقط به عنوان بازیگر نقش مقابل که حتی در مقام کارگردان و بازیگر هم این دو می‌توانند همکاری‌های درجه یکی داشته باشند.

یک عاشقانه متفاوت

فردین صاحب‌الزمانی به معنای واقعی کلمه، یک عشق سینماست که با وجود گزیده‌کاری‌اش فعالیت‌های متنوعی در سینما را تجربه کرده است. او اما تنها به‌واسطه کارگردانی و نویسندگی یک فیلم، تبدیل به کارگردانی موردتوجه از سوی طیفی از منتقدان شد. او که سابقه صداگذاری و تدوینگری هم در کارنامه‌اش دارد، به‌واسطه ارائه یک روایت عاشقانه متفاوت در «چیزهایی هست که نمی‌دانی» جایگاه خود را در سینمای ایران تثبیت کرده است. می‌توان فردین صاحب‌الزمانی را رفیق گرمابه و گلستان علی مصفا دانست. پیش‌تر زمانی که علی مصفا تصمیم گرفت برای اولین بار پشت دوربین کارگردانی قرار بگیرد، فردین در مقام صداگذار و تدوینگر با او همراه شد و زمانی هم که او تصمیم گرفت اولین فیلم خودش را بسازد، نقش اصلی آن را به علی مصفا واگذار کرد. «چیزهایی هست که نمی‌دانی»‌ داستان یک راننده آژانس به نام علی است که گویی در زمینه ارتباط با دیگران دچار مشکل است. روایت او را در چند اپیزود در فیلم می‌بینیم و هر اپیزود هم در واقع مواجهه او با یک مسافر خاص را به تصویر می‌کشد. در همین آمد و شد آدم‌های معمولی به درون ماشین علی است که او گرفتار یک خانم پرستار می‌شود. علی مصفا ایفاگر نقش اصلی این فیلم بود. هر چند فیلم در جشنواره فجر چندان مورد توجه داوران قرار نگرفت اما در حضور بین‌المللی توانست جایزه ویژه هیأت داوران کارلووی‌واری را از آن خود کند. فیلم تجربه‌ای قابل قبول برای یک فیلمساز فیلم‌اولی بود و به همین دلیل هم موردتوجه منتقدان قرار گرفت و همچنان در فهرست فیلم‌های محبوب آن‌ها به‌عنوان یک عاشقانه متفاوت، جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارد. نه تنها احتمال تکرار که باید گفت همکاری فردین صاحب‌الزمانی و علی مصفا، از آن اتفاقات گریزناپذیر در آینده است. آن‌ها به‌صورت ویژه‌ای در تمام این سال‌ها همراه هم بوده‌اند. البته صاحب‌الزمانی هنوز انگیزه‌ای برای ساخت فیلم دوم از خود نشان نداده و باید منتظر اتفاق ویژه‌ای برای تکرار این همکاری بود.

استمرار حضور

داریوش مهرجویی از کارگردانانی است که درباره همکاری مشترکش با بازیگران بسیاری می‌توان نوشت. بازیگران در آثار داریوش مهرجویی فرصت ویژه‌ای برای درخشش داشته‌اند و از عزت‌الله انتظامی و خسرو شکیبایی گرفته تا گلاب آدینه و حتی بهرام رادان می‌توان این ویژگی را مورد بررسی قرار داد. البته که نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که این فیلمساز کهنه‌کار سینما، چند صباحی است که از دوران اوج خود فاصله گرفته و ساخته‌های متأخرش، چندان چنگی به دلمان نزده است اما خب فیلم محبوب در کارنامه‌اش کم ندارد. داریوش مهرجویی را می‌توان یکی از معدود کارگردانان به حساب آورد که علی مصفا همکاری متعددی با او داشته است و فیلمساز دیگری نمی‌توان پیدا کرد که مصفا در ۶ فیلم او ایفای نقش کرده باشد. این همکاری هم در همان نخستین سال‌های ورود مصفا به عرصه بازیگری با فیلم «پری» کلید خورد و تا همین آخرین فیلم اکران‌شده مهرجویی ادامه داشته است. در میان همکاری‌‌های مشترکی که علی مصفا با داریوش مهرجویی داشته می‌توان فیلم «لیلا» را شاخص‌ترین دانست. فیلمی که هرچند محوریت آن کاراکتر لیلا با نقش‌آفرینی درخشان لیلا حاتمی بود اما علی مصفا هم در آن ایفاگر یکی از نقش‌های اصلی بود. فیلم «لیلا» هم در جشنواره فیلم فجر و هم بعدها در جشن خانه سینما موردتوجه قرار گرفت و جوایزی را از آن خود کرد. لیلا حاتمی با این فیلم دور تازه‌ای از فعالیت حرفه‌ای خود در سینما را به‌صورت رسمی آغاز کرد و نقطه تلاقی مسیر حرکت او در سینما با علی مصفا را هم می‌توان همین فیلم دانست. «لامینور» آخرین فیلم اکران‌شده داریوش مهرجویی محسوب می‌شود که علی مصفا هم در آن ایفای نقش کرده است. فیلمی ناموفق که چندان هم مورد اقبال و توجه قرار نگرفت. اینکه مهرجویی آیا همچنان توان و انگیزه فیلمسازی دارد یا نه، مشخص نیست اما همین تجربه اخیر نشان می‌‌دهد که او هنوز هم روی علی مصفا برای همراهی حساب می‌کند و مصفا هم دعوت او را پس نمی‌زند.

حضور متفاوت در سریال طنز

سروش صحت از معدود کارگردانانی است که گویی هنوز از بازیگوشی سیر نشده و سر پرشوری هم برای شریک کردن دیگران با تجربه‌های نامتعارف خود دارد. صحت حالا طرفداران پیگیر کارهای خود را پیدا کرده است و در روزهایی که سریال تازه‌اش حسابی گرفته، در حال آماده‌سازی مقدمات برای ساخت فیلم سینمایی «صبحانه با زرافه» در همین حال و هوای مطلوب خودش است. دروغ چرا، تا قبل از «جهان با من برقص» اگر این ایده مطرح می‌شد که علی مصفا می‌تواند بازیگر اصلی یکی از ساخته‌های سروش صحت باشد، چندان برایمان قابل تصور نبود که خروجی این همکاری چه سروشکلی می‌تواند داشته باشد. امروز اما باید اعتراف کنیم که حاصلش درخشان بوده است. به پشتوانه تجربه «جهان با من برقص» قطعا باید منتظر اتفاق ویژه‌ای از جنس «مگه تموم عمر چندتا بهاره؟» در قالب همکاری مشترک سروش صحت و علی مصفا می‌‌بودیم. سریال تازه سروش صحت، از خیلی جنبه‌ها به دل‌مان نشسته اما مدل حضور علی مصفا در این سریال، به‌معنای واقعی طعم و مزه‌ای ویژه‌تر از دیگران دارد. موتور محرکه سریال هرچند ماجراهای نیما است اما حلقه وصل میان جهان واقعی و دنیای فانتزی سروش صحت در روایت سریال، همین کاراکتر شاهین با بازی علی مصفا است. علی مصفا در سریال «مگه تموم عمر چندتا بهاره؟» در موقعیت‌هایی دیده شد که پیش‌تر تصورش برای‌مان چندان ساده نبود، از افسردگی‌های اغراق‌شده‌اش گرفته تا شخصیت خالی‌بندی که تلاش دارد در خاطراتش از عشق مفرط دیگران به خود بگوید!‌ کاراکتر شاهین، یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های سریال تا به اینجا بوده است. حتی اگر خودشان هم تمایلی نداشته باشند، باید اذعان کنیم که حیف است در آینده شاهد همکاری‌های بیشتری میان علی مصفا و سروش صحت نباشیم!‌ آنها گویی به درک درستی از جهان نامتعارف یکدیگر رسیده‌‌اند و می‌توان امید داشت که موقعیت‌های جذاب‌تری را در قالب فیلم‌ها و سریال‌های بیشتر برایمان خلق کنند.

نویسنده: علی روغنگران