تاثیر نوسانات اقتصادی بر حوزه فرهنگ و هنر

زندگی بدون هنر هیچ رنگ و بویی ندارد. مردم کتاب می‌خوانند، فیلم می‌بینند، بازی می‌کنند، به موسیقی گوش می‌دهند و برای تماشای فیلم مورد علاقه خود به سینما می‌روند و تک تک این موارد به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به نحوی می‌توانند برای هر دولتی سود‌ آور باشند.
وقتی شرایط اقتصادی به سمتی می‌رود که دسترسی به کالاهای اساسی که نیاز حداقلی یک زندگی است سخت می‌شود و برآورده کردن نیازهای اصلی دغدغه جدی یک خانوار است، هنر دیگر نمی‌تواند در سبد کالای طبقه پایین و حتی متوسط جایی داشته باشد.
از‌سوی دیگر تأثیر عمده‌‌ای است که مقدمات تولید هنری را دستخوش تغییر خواهد کرد. به‌عنوان مثال شرایط اقتصادی امروز و افزایش روزانه نرخ دلار بر متریال و مواد اولیه هنرهای تجسمی که عمدتاً از خارج کشور تامین می‌شود تاثیر گذاشته و کار را برای هنرمندان سخت می‌کند.
موضوع دیگری که وجود دارد این است که به‌دلیل جهانی بودن اثر هنری و تاثیری که افزایش نرخ دلار برروی قیمت آن می‌گذارد، گروهی به آن به‌عنوان سرمایه شخصی نگاه کنند.
در این مطلب با چند هنرمند درباره تاثیر این اتفاق بر کار و زندگی آنان گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم. شرح این گفتگوها را بخوانید.
عدم توجه علمی و جدی به اقتصاد هنر
در کشور ما هیچوقت به صورت جدی و علمی به مبحث اقتصاد هنر پرداخته نشده، در دانشگاه‌ها نیز درسی در این مورد وجود دارد که اختیاری است‌. آثار هنری در اقتصاد ما جزو کالاهای لوکس محسوب می‌شود و آنقدر اهمیتی ندارد، که این مسئله یک مشکل اساسی است و آنگونه که باید و شاید در مورد آن سرمایه‌گذاری نشده و بحث و گفتگو صورت نگرفته است. این موضوعی است که حسین دوپیکر، هنرمند نام‌آشنای هنرهای تجسمی و از افتخارات استان خراسان رضوی بر آن تاکید می‌کند و می‌گوید: امروزه هرآنچه که در مورد اقتصاد هنر وجود دارد توسط افراد معدودی پیش می‌رود، که می‌توانند در حوزه گالری‌داری به آن بپردازند.
این هنرمند که سردیس مشاهیر زیادی را ساخته است بیان می‌کند: اکنون موضوع افزایش نرخ دلار هنر را به حاشیه کشانده است، دوستان و اساتید زیادی در این حوزه هستند که زندگی خود را صرف هنر کرده‌اند و و از هیچ راه دیگری امرارمعاش نمی‌کنند که دغدغه بسیاری برایشان به‌وجود آمده و نگران هستند.
او با بیان اینکه اکنون کارهایی که قبلا سفارش داده می‌شد دیگر سفارش داده نمی‌شود، ابراز می‌کند: ما تا‌کنون در هنر مجسمه‌سازی سفارشی از‌سوی قشر متوسط جامعه نداشته‌ایم و همیشه سرمایه‌گذاران آن کسانی بودند که شرایط اقتصادی خوبی داشته‌اند، مانند سیاستمداران و بزرگان حکومتی، که یکی از این موارد المان‌های شهری است که به صورت دائم و موقت در سطح شهرها نصب می‌شود. با این حال امروزه شهرداری‌ها مسائل مهم تری دارند که باید به آن بپردازند و فرهنگ و هنر همیشه آخرین موضوعی بوده که به آن توجه شده است.
این استاد دانشگاه، عنوان می‌کند: با شرایط به وجود آمده ناشی از افزایش قیمت دلار، سفارش دهنده‌ها واقعا کم شده‌اند. به عنوان مثال ۲۰ روز پیش قیمت برنز کیلویی یک میلیون و پانصد هزار تومان بود یعنی اکنون اگر بخواهیم یک کار شخصی برای نمایشگاه تولید کنیم باید هزینه بالایی جهت ریخته‌گری پرداخت نماییم، از آن گذشته مواد و متریال افزایش قیمت زیادی داشته، گالری‌ها در مدت زمان اعتراضات تعطیل بود و کاری ارائه نشد که تمام این موارد دست به دست یکدیگر دادند و هنرمندان در مضیغه قرار گرفتند.
او اظهار می‌کند: قیمت رزین از ۲۰ هزار تومان به بیش از ۶۵ هزار تومان افزایش یافته و شهرداری برای ارزان تمام شدن قیمت مجسمه‌ها از فایبرگلس استفاده می‌کند، که اکنون همان نیز کار نمی‌شود و سفارشات بسیار کم شده است و هیچ حمایتی نیز صورت نمی‌گیرد.
دوپیکر اذعان می‌کند: اکنون بسیاری از هنرمندان مجسمه‌ساز جوانی که خوب کار می‌کردند به فعالیت در حرفه‌های دیگر مانند تاکسی اینترنتی مشغول هستند که ناراحت‌کننده است. گروهی هم در حال کنار گذاشتن این حرفه هستند.
او که جوایز زیادی را در جشنواره‌های مختلف کسب کرده است، مجسمه‌سازی را کار طاقت فرسایی می‌داند که انرژی زیادی از هنرمند می‌گیرد و می‌گوید: اکنون من بعد از یک سال سفارشی با قیمت بسیار پایین گرفته‌ام تا هزینه‌های زندگی و کارگاه خود را تامین کنم و تا پاسی از شب مشغول به کار هستم.
او ادامه می‌دهد: اکنون قیمت یک دوربین معمولی در بازار سر به فلک کشیده است که خرید آن برای فیلم‌سازان به رویا تبدیل شده است. هنر تئاتر مظلوم‌ترین هنر کشور است که با زحمت فراوان یک اثر تولید می‌شود، اما وقتی به مرحله اجرا می‌رسد، تماشاگران از آن استقبال نمی‌کنند، زیرا درگیر زندگی روزمره و تأمین معیشت خود هستند. این امر موجب فرسوده شدن بدنه هنر تئاتر و از‌سوی دیگر یکی از اهداف این نمایش‌ها که فرهنگ‌سازی است به بار نخواهد نشست.
این هنرمند با بیان اینکه میزان گرایش جوانان به سمت رشته‌های هنری بسیار کم شده است، این موضوع را ناشی از بی‌انگیزگی آنها می‌داند و ابزار می‌کند: این امر باعث می‌شود تا مدیران آموزشگاه‌های هنری به دلیل عدم توانایی در پرداخت هزینه‌هایی همچون اجاره مکان و سایر مخارج، کم‌کم به فکر تعطیل کردن واحد خود باشند.
کارگردان فیلم‌های «کاتوره» و «باران شهاب» معتقد است: مشهد بازیگران، کارگردانان، تهیه‌کنندگان و در مجموع ظرفیت‌های خوبی دارد، اما با چالشی به نام نبودن حمایت مالی و پول مواجه است.
دوپیکر تشریح می‌کند: ما هزینه خرید متریال خود را به صورت نقد پرداخت می‌کنیم، اما برگشت مالی آن مدت‌ها به طول می‌انجامد که تمام این موارد باعث بی‌انگیزگی در انجام کار‌ خواهد شد.
این مجسمه‌ساز خاطرنشان می‌کند: من امسال با بررسی جشنواره المان‌های شهری نوروز که رویدادی بین‌المللی است، هیچکدام از هنرمندانی که در آن حضور داشتند را نشناختم. نشاط اجتماعی با حضور هنرمندان به شهر باز‌می‌گردد اما هنرمندی که نشاط و انگیزه ندارد چطور می‌تواند آن را به شهر منتقل کند؟
دوپیکر ادامه می‌دهد: اکنون هنر قالیبافی و فرش ما که در دنیا بی‌نظیر بود منزوی شده و اثری از آن نیست. در شهرستان گناباد حدود ۵۰۰ کارگاه سفالگری مشغول به کار بودند، اما اکنون تعداد آنها به کمتر از ۱۰ عدد رسیده و این افراد نیز مسن هستند و کار دیگری نمی‌توانند انجام دهند.
این هنرمند در پایان با اشاره به‌اینکه مشکلات به‌وجود آمده باید از قبل پیش‌بینی می شد، تبیین می‌کند: بهتر است که مسولان بیشتر برای بخش فرهنگ و هنر وقت بگذارند، زیرا در طول زمان تنها چیزی که به یادگار مانده آثار هنری است و هنرمندانی هستند که هیچ‌گاه کار خود را رها نمی‌کنند و آن را در حد اعلا انجام می‌دهند.
کاهش گرایش هنرجویان به بخش هنر
حمیدرضا شادکام خوشنویس برجسته اهل گناباد نیز در گفتگو با خبرنگار هنرآگین می‌گوید: نوسانات قیمت دلار برروی تمام بخش‌های جامعه تأثیر دارد. در حوزه هنر نیز برروی گرایش هنرجویان و استقبال آنان بسیار موثر است.
او ادامه می‌دهد: سال گذشته هزینه تهیه لوازم و متریال بسیار کمتر از امسال بود که این امر کار هنرمندان را سخت کرده است، زیرا انجام کارهای هنری بدون لوازم امکان پذیر نیست. من با دانش‌آموزان در ارتباط هستم و اکنون والدین آنها برای تهیه تجهیزات با مشکل مواجهند، که این امر موجب نگرانیشان شده است. این مشکل هنرمندان سطوح بالاتر مانند دانشجویان و کسانی که به صورت آزاد کار می‌کنند را نیز تحت شعاع خود قرار می‌دهد.
این هنرمند خوشنویس که در سال ۱۳۶۶ موفق به کسب مدرک ممتاز شد، تصریح می‌کند: سوای از این که در مشهد شرایط کار هنرمندان سخت‌تر از سایر شهرها است، اکنون به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی، مردم بیشتر درصدد تامین مایحتاج روزانه خود هستند تا بخواهند به مسائل حاشیه‌ای مانند خرید آثار هنری فکر کنند.
او با بیان اینکه در حال حاضر درآمد مردم با میزان هزینه‌های زندگی آنها همخوانی ندارد عنوان می‌کند: چندی پیش نمایشگاهی در حوزه هنری استان خراسان رضوی برگزار کردیم که با استقبال خوبی از سوی هنرمندان مواجه شد، مردم به هنر علاقه و گرایش دارند، اما زمان خرید توان آن را ندارند. از سوی دیگر یک هنرمند عمر خود را صرف یادگیری و انجام این هنر کرده است و اگر نتواند آن را عرضه کند فایده‌ای ندارد.
شادکام ابراز می‌کند: هنرمندان زیادی وجود دارند که شاید بیش از ۱۰۰ اثر در منزل خود داشته باشند، اما در حال خاک خوردن است و بازاری برای فروش آنها وجود ندارد. اگر مسولان حمایت خود را به اشکال مختلف از هنرمندان بیشتر کنند، شرایط آنها بهتر خواهد شد. مثلا در کارهای آنها سهیم شده و موجبات شناخت بیشتر هنرمندان گمنام را فراهم آورند.
او با گلایه از نحوه برگزاری جشنواره فجر امسال ابزار می‌کند: من یک اثر در این رویداد ارائه دادم؛ اما در کمال تعجب فاصله بین افتتاحیه و اختتامیه نمایشگاه آثار خوشنویسی جشنواره تنها یک روز بود، که این اتفاق نشانگر عدم اهمیت کار هنری برای مسولان است. همین عوامل باعث می‌شود تا بسیاری از هنرمندان در این جشنواره شرکت نکنند، همچنان که امسال این اتفاق رخ داد.
حمیدرضا شادکام که یکی از مفاخر خوشنویسی استان خراسان رضوی به شمار می‌رود در پایان بیان می‌کند: متاسفانه متولیان ما درد و دل هنرمندان در را نمی‌شنوند، پای صحبت آنها نمی‌نشینند و خود را از آنها جدا می‌دانند. هنر از سیاست جدا است، اما مسولان باید سعی کنند انتقاد پذیر باشند و به هنر که چشمه زاینده است و دولت پاینده، بهای بیشتری بدهند، تا جایگاه حقیقی هنرمند در سطح جامعه حفظ شود، هنر به بالندگی برسد و پیشرفت داشته باشد.
چالشی به نام افزایش هزینه‌های تولید
پویا ریحانی کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون اهل مشهد نیز در گفتگو با هنرآگین بیان می‌کند: نوسانات قیمت دلار برروی تمام بخش‌های مختلف جامعه تأثیر گذاشته که هنر یک بخش از آن است. به عنوان مثال عوامل تولید یک فیلم دستمزد بیشتری را از تهیه‌کننده تقاضا می‌کنند که درخواست نابه‌جایی نیست، اما روند تولید به همین‌صورت با افزایش هزینه مواجه می شود.       او ادامه می‌دهد: اکنون قیمت یک دوربین معمولی در بازار سر به فلک کشیده است که خرید آن برای فیلم‌سازان به رویا تبدیل شده است. هنر تئاتر مظلوم‌ترین هنر کشور است که با زحمت فراوان یک اثر تولید می‌شود، اما وقتی به مرحله اجرا می‌رسد، تماشاگران از آن استقبال نمی‌کنند، زیرا درگیر زندگی روزمره و تأمین معیشت خود هستند. این امر موجب فرسوده شدن بدنه هنر تئاتر و از‌سوی دیگر یکی از اهداف این نمایش‌ها که فرهنگ‌سازی است به بار نخواهد نشست.
این هنرمند با بیان اینکه میزان گرایش جوانان به سمت رشته‌های هنری بسیار کم شده است، این موضوع را ناشی از بی‌انگیزگی آنها می‌داند و ابزار می‌کند: این امر باعث می‌شود تا مدیران آموزشگاه‌های هنری به دلیل عدم توانایی در پرداخت هزینه‌هایی همچون اجاره مکان و سایر مخارج، کم‌کم به فکر تعطیل کردن واحد خود باشند.
کارگردان فیلم‌های «کاتوره» و «باران شهاب» معتقد است: مشهد بازیگران، کارگردانان، تهیه‌کنندگان و در مجموع ظرفیت‌های خوبی دارد، اما با چالشی به نام نبودن حمایت مالی و پول مواجه است.