کتاب دوم شیوه‌ی کمانچه‌نوازی از «اردشیر کامکار» منتشر شد
- شناسه خبر: 3333
- تاریخ و زمان ارسال: 2 اسفند 1401 ساعت 19:28
«اردشیر کامکار» نیاز به معرفی ندارد. هیچ‌کدام از برادرانِ کامکار نیاز به معرفی ندارند. آن‌قدر در این سال‌ها همراه با گروه و به تنهایی فعالیت کرده‌اند که برای هر کس آشنایی‌ای ولو اندک با موسیقی داشته باشد، نامی آشنا هستند. برادرِ کوچک‌ترِ کامکارها نیز علاوه بر همراهی با خانواده‌اش، در مجموعه‌ی چاوش‌ها و گروه عارف و شیدا کار کرده و همکاری با محمد رضا لطفی، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان و… را در کارنامه‌ی هنری‌اش دارد.
در این میان یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های او تلاش پی‌گیرانه و سازنده برای تربیت نسل جوانِ کمانچه‌نواز بوده است و چنان مجدانه به این مهم همت گمارده که امروز بسیاری از جوانانِ نوازنده‌ی کمانچه (که به زعم ایشان نوازندگان خوبی نیز هستند) از شاگردان اردشیر کامکار هستند. سهراب پورناظری، شروین مهاجر، سامان صمیمی، نگار خارکن، ، آرش کامور احسان ذبیحی‌فر و بسیاری دیگر از نوازندگانی که نقشی مهم در موسیقی امروزِ ایران دارند از شاگردانِ او به حساب می‌آیند. حالا هم او کتاب دوم کمانچه‌نوازی خود را منتشر کرده است. او در اواخر دهه‌ی 90 تصمیم گرفت تا تلاش خود را پس از سال ها آموزش، معطوف به تالیف کتاب آموزش پایه‌ی کمانچه بر اساس ویژگی‌های موسیقی ایرانی و موسیقی محلی کند. کتاب اولِ او هم‌اکنون در هنرستان موسیقی و بسیاری از آموزشگاه‌ها تدریس می‌شود. حالا نت‌نگاری جلد دوک کتاب را «سعید قربانی» انجام داده، امیر محمدرضایی آن را ویراستاری کرده است، محمد جمشیدی طراحی جلدش را برعهده داشته و «سیاوش کامکار» فایل صوتی آن را ضبط کرده است.
این نوازنده‌ی برجسته‌ی کمانچه درباره‌ی انگیزه‌ی خود از نگارش کتاب‌های آموزشی می‌گوید: «در حال حاضر ما فقط کمبود متد داریم وباید متد آموزشی زیاد شود. این مهم‌ترین دلیلِ نگارش کتاب‌های آموزشی توسط من بوده است. البته کتاب‌هایی که حاویِ مجموعه قطعات هستند، می‌توانند خوب و مفید باشند. این کتاب‌ها برای نوازندگی انگیزه ایجاد می‌کنند؛ ولی نوشتن کتاب های آموزشی مثل آموزش‌های هنرستانی و دانشگاهی کار اساسی تری است. برای هر کسی هم این کار را بکند خیلی کار دشواری است.»
«اردشیر کامکار» شیوه‌ی خود را در آموزش دارد و درباره‌ی آن می‌گوید: «من سال‌هاست که در کلاس برای شاگردانم قطعات زیادی را به صورت بداهه نوازی درس می‌دهم و سعی می‌کنم هرکدام که نتیجه‌ی بهتر داشته باشد، بسط و گسترش بدهم و بیشتر روی آن کار کنم. در واقع عمدتاً از آن چه در نواخته‌هایم در خلوت خودم با ساز تجربه می‌کنم ،مطالب و تکنیک‌هایی در می‌آید که آن‌ها را به عنوان طرح اولیه، مبنای بداهه‌نوازی‌ها قرار می‌دهم و به شاگردانم هم سعی می‌کنم منتقل کنم. بنابراین خیلی از ایده‌ها سرکلاس‌ها شکل گرفته و بعد پرورش پیدا کرده و نتیجه این شده است.»
او حتی بر نحوه‌ی تمرینِ شاگردانِ خود نیز نظارت دارد: «به نظر من تمرین کردن باید اصولی باشد، لااقل بعضی از روزها. مثلاً یک ورزشکار حرفه ای 3 روز در هفته را ورزش حرفه ای می کند و سه – چهار روز دیگر هم نرمش می کند. نباید فاصله هم بیفتد. برای تمرین های حرفه ای اول باید از گام و آرپژ شروع کرد. این تمرین ها خیلی مهم است. بعد از گام و آرپژ می توان حرکت های اتودیک را انجام داد تا دست روان شود (گرم شود) و بعد به مرور باید به آن ها سرعت داد و بعد هم حرکت های سرعتی آرشه را اضافه کرد. بعد می توان حرکت های کششی روی کمانچه را انجام داد؛ مثلاً پوزیسیون از انگشت اول، دوم، سوم و چهارم و بعد حرکت از بالا به سمت پایین دسته، و بالعکس. بعد همه ی این حرکت ها با گام هم باید انجام شود. به نظر من بعد از این تمرین ها که دست را گرم می کند، حرکت هایی که خاصِ موسیقیِ خودمان هست باید انجام شود؛ مثل تکیه ها، تکیه های دوبل و سوبل، ویبراسیون ها، همان تکیه ها با حرکت در پوزیسیون ها و… و انجام تمام این تمرین ها باید بدون اینکه فشار عصبی روی بدن باشد، انجام شود. بعد هم که قطعه نوازی، ردیف نوازی و در نهایت بداهه نوازی بر اساس ردیف و یا بر اساس داشته های خودت…»
کامکار همواره بر این اعتقاد بوده است که ساز کمانچه قابلیت‌های بسیاری در اجرای قطعات تکنیکی و پیچیده دارد و از این‌رو آثاری برای کمانچه تصنیف کرده است که اجرای چنین قطعاتی در موسیقی ایرانی بی‌سابقه بوده است. این هنرمند سال ۱۳۶۵، برای اولین بار با ساز کمانچه آثاری از ابوالحسن صبا را در آلبومی به نام «به یاد صبا» به همراه برادرانش پشنگ و ارژنگ کامکار منتشر کرد. «بر تارک سپیده» نیز با آهنگ‌سازی و نوازندگی او و تنظیم برای ارکستر توسط ارسلان کامکار که یک کنسرتو برای کمانچه و ارکستر سمفونیک است، یکی از مهم‌ترین آثار او محسوب می شود.
قدرت نوازندگی او به شکلی است که بسیاری از تکنیک هایی که استفاده می‌کند پیش از آن استفاده نشده است، حالا اما به خاطر تلاش‌های نوازندگانِ برجسته‌ای چون اوست که کمانچه و کمانچه‌نوازی پیشرفتِ بسیاری کرده است، هرچند که این نوازنده، مبدا تحولاتِ این ساز را استاد علی اصغر بهاری و شاگردانِ او می‌داند. «کامکار» در این خصوص می‌گوید: «به نظر من کمانچه و کمانچه نوازی خیلی پیشرفت کرده و قابل مقایسه با قبل نیست. آن موقع که من 16-17 سالم بود و در گروه عارف و شیدا ساز می‌زدم، تقریباً نوازنده‌ای هم سن وسال من نبود، هم دوره‌ای‌های من هم زیاد نبودند و کسی دنبال کمانچه نمی‌آمد، برای اینکه تحرک آن چنانی از کمانچه ندیده بودند. ولی باید بگویم که همه‌ی ما مدیون استاد بهاری و اساتید قدیم هستیم. آن ها واقعا در زمان خودشان مرحله ی گذار را به سختی گذراندند و ما باید قدردان زحماتشان باشیم. کار های آن ها حتی الان هم زیباست. بعد از آن ها شاگردهای استاد بهاری و آن هایی که غیر مستقیم شاگردی ایشان را می کردند و الان پیشکسوت هستند خیلی زحمت کشیدند. هر کسی که کمانچه زده، در نوارها و یا در کنسرت های آن زمان ها مثل جشن هنر شیراز و جشن طوس، کار تمامشان قابل ارزش وقابل ستایش است و به پیشرفت کمانچه کمک کرده است.»
به اعتقادِ کامکار علاوه بر پییشرفتِ کمانچه‌نوازی، گروه‌نوازی نیز هم‌ترازِ دیگر سازهای ایرانی شده است: «از آن‌جا که این استعدادها حمایتی نمی‌شوند، نمی‌توانیم نتیجه‌ی مورد نظر را به دست آوریم.»
«شروین مهاجر» یکی از شاگردانِ اردشیر درباره‌ی او می‌گوید: «اردشیر کامکار بعد از استاد بهاری توانست نوازندگان بنامی را تربیت کند، البته استاد کامکار هم سبک و سیاق استاد بهاری را دنبال کردند. اما در حقیقت می‌توانم بگویم اردشیر کامکار پدر کمانچه نوازی معاصر است که برای اولین بار قطعات استاد صبا و قطعات بسیار مشکل ویلون و ارکستر را با کمانچه اجرا کرد. استاد کامکار در زمینه پیشرفت و ارتقای ساز کمانچه تلاش بسیاری کرده است. او با تسلط، تکنیک‌های اجرایی را که قبل‌تر روی ویلون اجرا می‌شده را روی کمانچه پیاده کردند. او شیوه‌ی نوازندگی خاصِ خود را دارد. جنس و رنگ صدای کمانچه ایشان بسیار شفاف، رسا و متفاوت بوده است.»
«اردشیر کامکار» در پیش‌گفتار کتاب دوم خود آورده است: «مجلّدِ پیشِ رو، با هدف سوق دادن هنرجو از سطح مقدماتی به متوسطه تألیف شده‌است. در این کتاب، با تأکید ویژه بر شخصیت ساز کمانچه و نیز حفظ حالت‌ها و اصالت موسیقی نواحی و کلاسیک ایران سعی بر این است که تکنیک‌های نوازندگیِ ساز کمانچه (از قبیل پوزیسیون‌های دوم و سوم، ترمولو، تریل، تکیه، درّابِ چپ، تعویض سیم و چرخش کاسه) در قالبِ انواع تمرین و اتود، گام‌نوازی، قطعه و دونوازی آموزش داده‌شود. همچنین با هدف سهولت در آموزش، سعی شده‌است تمریناتی با ملودی‌های زیبا و روان که برای هنرجو جذابیت داشته باشند، نوشته شود.
برای آشنایی هرچه بیشتر هنرجویان با ردیف، که یکی از دغدغه‌های مهمّ نگارنده در این مجموعه است، می‌توان به گوشه‌ها و قطعاتی الهام‌گرفته از ردیف‌های میرزاعبدالله و دوامی اشاره نمود که به شکلی ساده و متناسب با سطح هنرجو ارائه شده‌اند. همچنین سعی شده‌است تعدادی از ملودی‌های متنوع و زیبای نواحی ایران به عنوان دست‌مایه‌ای برای ساختن قطعات مختلف کتاب استفاده گردد تا هنرجویان ضمن آشنایی با ملودی‌های نواحی، با تکنیک‌های متنوع در کمانچه‌نوازی معاصر نیز آشنا گردند. دونوازی‌های موجود در کتاب، به هدف ارتقای هنرجویان در زمینه‌ی بهترْ شنیدنِ صدای ساز خود و بقیه‌ی سازها در گروه‌نوازی، هماهنگی به لحاظ ریتم و فواصل، و نیز درک بهتر از بافت‌های مختلف موسیقایی نوشته شده‌است. در بخش‌هایی از کتاب، قطعاتی از سایر موسیقی‌دانان ایرانی برای ساز کمانچه تنظیم و آوانگاری شده‌است تا در کنار سایر بخش‌ها، مجموعه‌ای کارساز در راستای ارتقای سطح آموزش نوازندگی کمانچه به علاقه‌مندان و هنرجویان این ساز اصیل تقدیم شود.»
به گفته‌ی کامکار، سرعت مندرج در بالای تمرین‌ها، بر اساس نسخه‌ی صوتی نوشته شده و سرعتِ مورد نظر نگارنده برای اجرای هنرجویان در این سطح است و به همین خاطر او به هنرجویان توصیه کرده است در ابتدا تمرین‌ها را با سرعت پایین‌تری نواخته و سپس به تدریج، به سرعت مدّ نظر نگارنده نزدیک شوند؛ حتی در صورت توانمندی، با سرعت بیشتری بنوازند.
از دیگر آثارِ مکتوبِ اردشیر کامکار، «بر تارک سپیده» است. یکی از قطعات این کتاب اثری از استاد محجوبی است به نام «کاروان» است که اردشیر آن را برای چهار کمانچه تنظیم کرده است.
