مخاطب در “گم” خودش را جستجو می کند

این شبها شاهد اجرای پرفورمنس “گم” به طراحی و کارگردانی احسان دبیر در تماشاخانه شمایل هستیم. داستان نمایش، درباره شخصی است که در خاطراتش گم شده است و ثمره این گم شدن چیزی جز فراموشی نیست. پرفورمنس یا تئاتر فیزیکال یا تئاتر حرکتی؛ سبکی از نمایش است که روایت یا داستان به‌ کمک حرکت‌های فردی و گروهی بازیگران به مخاطب منتقل می‌شود. در این سبک از نمایش‌ها، دیالوگ جای خود را به فرم بدنی و جابه‌جایی‌ها می‌دهد و بیننده نیز با استنباط شخصی خود روایت را دنبال می‌کند. در اینگونه از نمایش‌ها آمادگی و انعطاف بدنی بازیگر اهمیت زیادی دارد؛ چراکه تنها ابزار انتقال مفهوم و معنا نیز بدن بازیگر است. پس همان اندازه که فن بیان در دیالوگ مهم است، آمادگی بدنی هم در فرم اهمیت دارد. مهمترین دستاورد در نمایش فرم، ایجاد ارتباط ذهنی میان بازیگر و مخاطب است. بازیگر مانند نقاشی زبردست معنا را بر صفحه اندیشه مهیای بیننده ترسیم می کند و بیننده از تماشای انتزاعی آن به وجد می آید. این بالاترین درجه بازیگری فرم است که چیزی کم از معجزه ندارد. به تعبیری دیگر پرفورمنس در تئاتر، گرایشی از تئاتر فیزیکال است که در دهه ۷۰ میلادی با تلفیقی از هنرهای نمایشی و تجسمی حاصل شد و البته تفاوت‌هایی اصولی دارد. پرفورمنس ترکیبی از هنر فرم با موسیقی و گاه نقاشی است که از سوی بازیگر و در وضعیتی غیر قابل پیش‌بینی اجرا می‌شود. تا کنون اجرای پرفورمنس به این سبک در تئاتر مشهد بی سابقه بوده است و باید گفت که اثر احسان دبیر که با هنرجویانی تازه کار اجرا می شود از این لحاظ قابل ستایش است. دبیر که از سال ۱۳۹۰ در تئاتر این شهر فعالیت دارد، عمده تجاربش در بازیگری بوده و این اولین بار است که در قامت کارگردان، آن هم با نوآوری مثال زدنی، نمایشی را در حال اجرا دارد. اگر در مشهد زندگی می کنید و به هنرهای نمایشی علاقه مند هستید، دیدن این اثر از طرف نگارنده به شدت پیشنهاد می شود. احسان دبیر می گوید در پرفورمنس چهارچوب های دست و پاگیر کمتری وجود دارد و بازیگر به شدت خودش است. چرا که بازی مصنوعی و تقلیدوار را کنار گذاشته و با تمام وجود و با استفاده از حرکات بدنش منظورش را به مخاطب می رساند. دبیر می گوید تا پیش از اجرای این کار، بسیاری به او گفته اند که ریسگ چنین کاری بالاست و ممکن است با اقبال مواجه نشود ولی خودش اینطور فکر نمی کرده و از طرفی هم فروش برایش چندان مهم نبوده، هرچند که به گفته خودش بعضی شبها سالن کاملا پر از تماشاگر بوده است. کارگردان گم تصمیم داشت این سبک را که قبلا در تهران دیده بود هر جور شده به تئاتر مشهد بیاورد که سرانجام هم این کار را انجام داد. او با اینکه پیشنهاد اجرای این کار در تهران را داشت ترجیح داد که اول در شهر خودش نمایش اش را روی صحنه ببرد و آنگونه که می گوید بازخوردهای خوبی هم از مخاطبانش گرفته و حس خوبی از این بابت دارد. او می گوید مخاطبی دقیقا همین جمله را گفته که “با وجود افسردگی، در گم خودم را پیدا کردم.” دبیر گفت این برای من بهترین پاداش است. علیرضا سوزنچی که از پیشکسوتان و اساتید تئاتر مشهد است در مورد پرفورمنس “گم” می گوید: “این اجرا بسیار ارزشمند و نوآورانه بود. من پیش از این، چنین اجراهایی را درخارج از کشور دیده بودم و معتقدم این اثر با چنین بازیهایی استحقاق این را دارد که در خارج از کشور هم دیده شود.”
همچنین نوید اسدیان، منتقد سینما و تئاتر درباره این اثر گفت:”شهامت احسان دبیر را به عنوان خالق این پرفورمنس تحسین می کنم که توانست برای اولین بار چنین کاری را در مشهد روی صحنه ببرد. این نمایش و این کارگردان به شدت قابل احترام است، چراکه ترس از ری اکشن تماشاگر را کنار گذاشته و در نهایت هم توانسته مخاطب را راضی کند. ما مثال بسیار معروفی داریم که از یک متن قوی با کارگردانی ضعیف، باز هم یک اثر خوب و قابل اعتنا در می آید ولی از یک متن ضعیف با کارگردانی بسیار خوب، همچنان شاهد اجرایی ضعیف هستیم. پس باید بگویم برای احسان دبیر نویسنده دو برابر احترام قائلم که توانست با یک متن قوی به بهترین شکل ممکن پیام را منتقل کند. کارگردانی این اثر هم به گونه ای کاملا هدفمند بود. به عنوان مثال انتخاب موسیقی بسیار کاربردی بود.”
احسان دبیر به عنوان نویسنده و طراح درباره اینکه “آیا اساسا متنی شبیه نمایشنامه در پرفورمنس هم وجود دارد یا خیر؟” می گوید: داستان کوتاه است و همین خلاصه که “شخصیت اصلی در خاطراتش گم شده است و…” الباقی همه آن چیزی است که من از بازیگرانم می خواهم که روی صحنه اجرا کنند و همان روزهای آغازین هم از آنها می خواهم که نقش خود را تحلیل کنند و آنچه می بینند را توضیح دهند و هر آنچه را که از دیدشان پنهان مانده خودم برایشان روشن می کنم. اینگونه است که بازیگر به خوبی زوایای نقش اش را می داند و آگاهانه با زبان بدنش پیام را به مخاطب منتقل می کند. حبیب قاآنی، روزنامه نگار و منتقد در اینباره می گوید: ” یکی از تفاوت های اساسی پرفورمنس نسبت به تئاتر در این است که ما در پایان اجرای تئاتر، نمایشنامه را داریم و می توانیم بعدها آن را بخوانیم و آن فضا را تجسم کنیم. در پرفورمنس اما نوشتار، در واقع طراحی و ایده کارگردان است. قسمت بد ماجرا هم اینجاس که پایان اجراها پایان و در واقع مرگ آن نمایش است. چراکه عملا هیچگونه دسترسی به آن کدهایی که در ذهن کارگردان بوده است وجود ندارد و این قسمت تلخ ماجراست.”
پرفورمنس “گم” دستکم تا سه شنبه آینده هر روز ساعت ۱۸ در تماشاخانه شمایل روی صحنه می رود و این حمایت هنردوستان است که می تواند تداوم چنین نوآوری هایی را در مشهد ممکن کند.

نویسنده: علی روغنگران